Orkestconcert: Mendelssohn, Mahler

Over het evenement

Het wereldberoemde vioolconcert van Mendelssohn en een van Mahlers meest positieve en misschien wel populairste symfonieën staan op het programma tijdens het eerste concert van 2025 van het Boedapest Festivalorkest in Müpa Boedapest. De solist voor het concerto, Renaud Capuçon, zal zijn 1737 Guarnieri‐viool gebruiken om de diepe en genuanceerde tonen van het stuk te delen, terwijl hij de virtuositeit tentoonspreidt die hem tot een favoriet van publiek en critici maakt. Bestaande uit een uitdagend openingsdeel, een lyrische aria en een finale die doet denken aan A Midsummer Night's Dream, wordt het stuk gevolgd door "een van de zeven wonderen van de symfonische wereld", zoals Mahlers vijfde ooit werd genoemd, na de première in Keulen in 1904. Adagietto, dat een grote vlucht nam in de verfilming van Death in Venice, was een toegift tijdens het allereerste concert van de BFO in 1983. Iván Fischer, die de Hongaarse Mahler Vereniging oprichtte, maakt er sindsdien een speciaal punt van om de werken van de componist te presenteren.

Na zijn vioolconcert, gecomponeerd op dertienjarige leeftijd — en niet slecht voor iemand van zijn leeftijd! — keerde Mendelssohn pas na meer dan anderhalf decennium terug naar het genre. Zijn werk werd gehinderd door andere projecten en ziektes, en hij voltooide het stuk pas zes jaar later, in 1845. Ondanks het feit dat hij zelf een uitstekende violist was, vertrouwde de componist op de hulp van zijn bevriende violist Ferdinand David voor technische zaken gedurende het hele stuk dat uiteindelijk aan hem werd opgedragen. Het resultaat was Mendelssohns laatste grote orkestwerk: een eenvoudig gestructureerd, maar grondig vernieuwend vioolconcert. In plaats van een orkestrale introductie begint de solist aan het begin van het eerste deel, en de virtuoze cadens komt ook eerder dan de indeling van het deel doet vermoeden. Het is niet alleen de violist die ongeduldig is in dit stuk: de drie delen zijn ook thematisch met elkaar verbonden en vloeien naadloos in elkaar over met harmonische verbindingen, zonder pauzes. Na het langzame deel, dat de wereld van Songs Without Words oproept, eindigt het stuk met een vreugdevolle finale, ingeleid met een fanfare van trompetten.

In de beschrijving van het programma is de aanduiding van de toonladder van Mahlers symfonie nr. 5 enigszins misleidend, want het stuk, dat begint in een donker Cis‐klein, eindigt in het laatste deel in een helder stralende D‐groot toonsoort. Dit gaat niet alleen over verlichting, maar ook over een opgang, zowel in de letterlijke als in de figuurlijke zin van het woord: het stuk van vijf delen beschrijft de overgang van dood naar licht. In tegenstelling tot zijn eerdere symfonieën gebruikte de componist geen koorsectie of koorprogramma voor het stuk. Het puur instrumentale werk werd gecomponeerd in 1902, tijdens een van Mahlers meest productieve periodes, rond de tijd dat hij trouwde met Alma Schindler. Hoewel het geen titels bevat, zijn de instructies in de partituur zeer specifiek. Mogelijk geïnterpreteerd als een negende deel, moet de dodenmars — die doet denken aan Beethovens nr. 5 — worden uitgevoerd "in een afgemeten tempo" en "strikt". Vervolgens wordt het tweede deel, dat het eerste deel van het stuk afrondt, beschreven als "stormachtig neerstortend". Hoewel dit deel een sprankje D‐groot bevat, eindigt het met een diep droevige noot. Het "sterke" middendeel transformeert de ländler in zowel een aangename dans als een beklemmend visioen. Het derde deel is een liefdesbekentenis aan Alma, beginnend met het "zeer langzame" en "intieme" adagietto dat wereldwijd bekend is, gescoord voor de strijkerssectie en een harp, en dan gevolgd door de "speelse" en "frisse" rondo finale, die onmiddellijk explodeert, zonder pauze.